Negen jaar geleden biechtte ik op deze site mijn relatie met eikenbomen op. Merk op dat het hier gaat om een kleine, geen langpotige, slanke of schurftige Doubravka. Een Doubrava met een kleine d is niet alleen een bos dat voornamelijk uit eiken bestaat – en ten tweede een kloof aan een waterloop.
Geloof me niet op mijn woord, maar ik durfde zelfs te zoeken naar een gemeenschappelijke “noemer”. In dit geval een soort vernauwing, een adstgringence. Eiken bevatten veel tannines die niet alleen samentrekkend zijn qua smaak. In het geval van onze zomereiken en wintereiken (om nog maar te zwijgen van de andere) bevat de bast van de jonge takken, ongeveer tien jaar oud, ongeveer 20% tannines, en op dat moment worden ze “geoogst” voor farmaceutisch gebruik. En natuurlijk bevatten ze ook andere stoffen zoals zetmeel en rode kleurstoffen.
Eikenbast, cortex querciswordt gebruikt in de huidgeneeskunde en is, zoals gezegd, “een beproefd adstringerend middel”. Uitleg voor de vergeetachtigen: adstringerende middelen zijn middelen die bijvoorbeeld in contact met het slijmvlies of in een klein wondje “de oppervlaktelaag van eiwitten verdikken om te stollen, stuwing verminderen en bloeden stoppen”.
Een rotsachtige kloof doet ongeveer hetzelfde: de waterstroom afklemmen.
De naam eik heeft ook die grijpkracht. Misschien klonk het oorspronkelijk do(m)b, en is er een overeenkomst met het Duitse Tanne = spar, omdat beide bomen op “Proto-Europese” wijze “bomen van de liezen, looizuur” betekenden. De Slaven zouden vooral met eiken gelooid hebben, de Duitsers met sparren. In Moravië komt het woord dubiti = leer maken. Om nog maar te zwijgen van de Kelten, die eikenschors gebruikten om hun vroegere bieren te conserveren (en “bitter” te maken).
Vóór 1950 brachten de Philological Letters (een tijdschrift) een ontleding van de termen eik en eikenhout met de bewering dat ze niets met elkaar te maken hadden. Misschien zijn ze er net zo aan verwant als aan mars en berk. March zou verband houden met berken en hun groei, maar ook met zwangerschap, dracht van geiten en runderen, of de dracht van dieren. Etymologen beroepen zich dan op de Indo-Europese basis bher = dragen, nemen (zie ook last, last).
Anderzijds is de eik, en niet de eik, verwant aan . Eikjes zijn de bekende bolvormige kopjes op de bladeren van eikenbomen; ze kunnen niet alleen bolvormig zijn, maar ook de vorm van een kegel hebben. Deze bolletjes worden veroorzaakt door een witvleugelig insect, de galwesp, die haar eitjes in het plantenweefsel legt en dit beantwoordt door overmatige, kankerachtige groei, en afhankelijk van de soort galwesp varieert de reactie van de eik. Eikenwormen bevatten hoge niveaus (naar verluidt tot 70%) tannine en werden vroeger onder andere gebruikt om ‘eikeninkt’ te produceren.
Eikenbomen schijnen te worden aangeduid als – een vroeger komische spelfout voor de Tsjechische volksnaam van de gentiaanplant van de sproeierfamilie Swertia. De bloemen zijn staalblauw, donker gevlekt, alsof ze pokdalig zijn, pokdalig. En daarom noemde Jan Svatopluk Presl het in de eerste helft van de 19e eeuw dubanka, soms dubanka.
Misschien vanwege de vorm van de rand van het blad in sommige regio’s, wist men of , consequent geschreven met een b en niet met een p. Dupka betekent in het Pools iets heel ver van eik…. In het geval van Tsjechië was het de regionale naam van het madeliefje. Op dezelfde manier is het ver van eiken (en eikenbomen). Meltis a MelissaIk bedoel, peperkoek en citroenmelisse. Hoe deze aan de naam “understory” zijn gekomen heb ik nergens kunnen vinden, maar dat ze veel voorkomen in eikenbosgemeenschappen weet ik niet zeker.
Hoewel: ik herinner me dat ik de eerste Melitis melissophylumvond hij de honingsprinkhaan op de grens tussen acacia en oud eikenbos op de top van de Homole-heuvel bij Štěchovice. Het was 1960…
Bron: Tijdschrift Receptář
